Wcześniejsza emerytura dla nauczycieli – kiedy się należy i komu?

2024-10-09

Od 1 września 2024 roku, nauczyciel będzie mógł przejść na wcześniejszą emeryturę po spełnieniu kilku warunków. Nadal możliwe będzie skorzystanie ze świadczenia kompensacyjnego, jednak nauczyciel będzie mógł wybrać tylko jedno z tych dwóch świadczeń. Warto dowiedzieć się o nich więcej i wybrać korzystniejsze rozwiązanie.

Z tego artykułu dowiesz się:

• czym jest wcześniejsza emerytura dla nauczyciela,
• komu przysługuje wcześniejsza emerytura nauczyciela,
• jakie są warunki otrzymania wcześniejszej emerytury dla nauczycieli,
• czym są świadczenia kompensacyjne,
• czy warto korzystać z jednego z tych rozwiązań.

Wcześniejsza emerytura dla nauczycieli – ogólne zasady

Obecnie nauczyciele przechodzą na emerytury na zasadach ogólnych – czyli kobiety po ukończeniu 60. roku życia, a mężczyźni po ukończeniu 65 lat. Nowelizacja Karty Nauczyciela, a dokładniej dodanie do niej artykułu 88a, przywraca wcześniejsze emerytury dla nauczycieli, które zostały wycofane w 1999 roku. Oznacza to możliwość przejścia na emeryturę na szczególnych zasadach, czyli przed ukończeniem wieku emerytalnego. Przepisy te mają wejść w życie 1 września 2024 roku.

Najważniejszą przesłanką do otrzymania wcześniejszej emerytury będzie nie wiek danej osoby, a data jej urodzenia.

• Dla osób urodzonych przed 1 września 1966 roku, terminem nabycia prawa do wcześniejszej emerytury będzie 1 września 2024 roku.
• Dla osób urodzonych pomiędzy 1 września 1966 roku, a 31 sierpnia 1969 roku, datą tą będzie 1 września 2025 roku.
• Osoby urodzone po 1 września 1969 roku będą mogły się starać o wcześniejszą emeryturę od 1 września 2026 roku.

W przypadku wcześniejszej emerytury staż emerytalny będzie wynosił 30 lat. Warto wiedzieć, że do wcześniejszej emerytury liczyć się będą tylko okresy składkowe. Nie będą więc brane pod uwagę okresy nieskładkowe, czyli okresy pobierania:

• wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wynikający z przepisów kodeksu pracy,
• zasiłków z ubezpieczenia społecznego,
• świadczenia rehabilitacyjnego.

Kolejnym ważnym wymogiem jest staż pracy „przy tablicy”, czyli okres faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela. Ten wynosi minimum 20 lat, i jest to okres, w którym nauczyciel faktycznie wykonywał określoną pracę na określonym stanowisku w wymiarze minimum ½ etatu. Do tego okresu nie wliczają się między innymi okresy choroby, dlatego warto wiedzieć, jak liczyć godziny pracy na zwolnieniu lekarskim.

Wcześniejsza emerytura dla nauczyciela – warunki i uprawnienia

Nauczyciele będą mogli skorzystać z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę jeżeli spełniają łącznie trzy warunki:

• przed 1 stycznia 1999 roku rozpoczęli pracę na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego,
• ich okres składkowy wynosi co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego,
• nie przysługuje im prawo do emerytury bez względu na wiek, o której mowa w art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela.

Co ważne, do okresu tych 20 lat faktycznego wykonywania pracy „przy tablicy” zalicza się także okres skierowania do pracy za granicą.

Przepis zawarty w art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela dotyczy nauczycieli urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, a przed 1 stycznia 1969 roku, którzy zachowują prawo do przejścia na emeryturę niezależnie od wieku i spełniają następujące kryteria:

• spełnili warunki do uzyskania emerytury określone w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela w ciągu 10 lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy, oraz
• nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego lub złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

Podstawą do obliczenia kwoty należnej emerytury będzie wysokość składek zewidencjonowanych na koncie nauczyciela, kapitału zakładowego, a także środków z Otwartych Funduszy Emerytalnych zewidencjonowanych na subkoncie. Wysokość emerytury nie może jednak być niższa niż minimalna wartość świadczenia, która wynika z ustawy. Rezygnując z zatrudnienia, warto też zainteresować się tym, kiedy przysługuje odprawa.

Wcześniejsze emerytury – przegląd przepisów

W przypadku przejścia na wcześniejszą emeryturę pedagodzy będą mogli podjąć dodatkowo pracę zarobkową, ale będzie się to wiązało z ograniczeniami zarobkowymi. W zależności od uzyskanego dochodu emerytura może zostać zawieszona lub ograniczona:

• jeżeli wartość wynagrodzenia będzie większa niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, to prawo do świadczenia zostanie zawieszone,
• jeżeli wartość wynagrodzenia będzie wynosiła między 70% a 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, to świadczenie zostanie proporcjonalnie obniżone.

Zasady te dotyczą nauczycieli, którzy podejmują zatrudnienie w innym zawodzie niż dotychczas. W przypadku podjęcia zatrudnienia na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w szkole, przedszkolu lub innej placówce, prawo do emerytury ulegnie zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskanego przychodu.

Ustawodawca dopuszcza jednak możliwość pracy nauczyciela w swoim zawodzie na pół etatu bez utraty prawa do świadczenia. W takiej sytuacji niezbędna będzie jednak zgoda organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Bez tej zgody zatrudnienie w jakimkolwiek wymiarze spowoduje zawieszenie prawa do emerytury.

Wcześniejsza emerytura, a świadczenie kompensacyjne

Alternatywą dla wcześniejszej emerytury będą nauczycielskie świadczenia kompensacyjne, które po 1 września 2024 roku będą w dalszym ciągu obowiązywać. Odpowiednikiem świadczenia kompensacyjnego dla nauczycieli jest emerytura pomostowa. Jest to dodatek dla nauczycieli, którzy przepracowali pełne 30 lat w placówkach oświatowych, w tym co najmniej 20 lat w wymiarze przynajmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć.

Warunkiem otrzymania świadczenia kompensacyjnego jest także określony wiek. W 2024 roku jest to 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Dodatkowym kryterium jest też zatrudnienie w publicznych i prywatnych szkołach i przedszkolach, a także placówkach kształcenia ustawicznego. Mogą to być także młodzieżowe ośrodki wychowawcze, socjoterapeutyczne i szkolno-wychowawcze, a także specjalne ośrodki wychowawcze oraz ośrodki rewalidacyjno-wychowawcze.

Oznacza to, że od 1 września 2024 roku, nauczyciele będą mieli możliwość wyboru między wcześniejszą emeryturą a świadczeniem kompensacyjnym. Ustawa reguluje, kiedy ustaje prawo do świadczenia kompensacyjnego:

• w dniu poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury decyzją organu rentowego,
• w dniu poprzedzającym dzień osiągnięcia uprawnionego wieku – 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn.

Warto wiedzieć, że przejście na wcześniejszą emeryturę wyklucza możliwość późniejszego korzystania ze świadczenia kompensacyjnego.

Wcześniejsza emerytura – czy warto korzystać z tego rozwiązania?

Wysokość wcześniejszej emerytury i świadczenia kompensacyjnego będą wyliczane na podstawie podobnych zasad. Czy warto jednak przejść na wcześniejszą emeryturę? Zdania w tej kwestii są podzielone. Według wyliczeń ekspertów wcześniejsza emerytura z pewnością będzie niższa o średnio 20-40% od kwoty emerytury uzyskanej na zasadach ogólnych. Wynika to z kilku przesłanek:

• podzielenie stanu konta przez średnią trwania życia od wieku przejścia na emeryturę,
• pomniejszenie stanu konta emerytalnego przez przejście na wcześniejszą emeryturę,
• przeniesienie środków z OFE na konto podstawowe ZUS, co oznacza brak możliwości dziedziczenia,
• utracenie prawa do przeliczenia emerytury w wieku 65 lat przez kobiety.

Świadczenie kompensacyjne może być w wielu aspektach korzystniejszym wyborem dla nauczyciela. W tym przypadku:

• stan konta zostaje podzielony przez średnią trwania życia, ale tylko dla osób w wieku 60 lat,
• świadczenie to nie pomniejsza w żaden sposób stanu konta emerytalnego,
• środki z OFE podlegają dziedziczeniu,
• kobiety pracujące w zawodzie nauczyciela nie tracą prawa do przeliczenia emerytury w wieku 65 lat.

---

Zespół Ekspertów ING Księgowość