Kiedy przysługuje odprawa i komu się należy?
2024-05-22
Odprawa pieniężna to jednorazowa rekompensata przyznawana zwalnianemu pracownikowi. Może stanowić wielokrotność miesięcznego wynagrodzenia. Żeby móc ją wypłacić, muszą być spełnione konkretne okoliczności. Kiedy przysługuje odprawa i na jaką wysokość rekompensaty można liczyć?
Z tego artykułu dowiesz się:
- czym jest odprawa,
- kiedy pracownikowi należy się odprawa,
- jakie są warunki odprawy,
- poznasz rodzaje odpraw.
Odprawa przy zwolnieniu – co to jest i kiedy należy się pracownikowi?
Zmiany na rynkach finansowych najszybciej odczuwają małe i średnie przedsiębiorstwa. Wymóg restrukturyzacji, zmiany profilu działania czy nawet ograniczenia produkcji z reguły związany jest ze zmianami w zatrudnieniu. Często zapotrzebowanie na pracowników czasowo spada i może dochodzić do konieczności zwolnienia części załogi. Z reguły pracownik nie ponosi winy za zmiany, dlatego może liczyć na rekompensatę za przedwczesne rozwiązanie umowy o pracę.
Odprawa to jednorazowe świadczenie dla pracownika. Ma ona pokryć straty wynikające z rozwiązania porozumienia. Wypłacana jest w wysokości minimum miesięcznej pensji. Z założenia ma na celu utrzymanie dotychczasowej sytuacji materialnej pracownika i danie mu komfortu poszukiwania nowego zatrudnienia.
Kiedy należy się odprawa dla pracownika? W wielu przypadkach konsultacja księgowa z biurami rachunkowymi obejmuje właśnie warunki przyznawania odprawy. Tutaj właściciele firmy zawsze będą odsyłani do ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Ten akt prawny reguluje wszystkie przypadki, w których pracodawca ma obowiązek wypłacić odprawę.
Odprawa z pracy – jakie są przesłanki do jej otrzymania?
Rozwiązanie stosunku do pracy pomiędzy pracownikiem i pracodawcą może nastąpić z kilku przyczyn. W większości przypadków nie ma przesłanek do tego, żeby wypłacić rekompensatę. Jest to niemożliwe w przypadku wygaśnięcia umowy, a także rozwiązania umowy z winy pracownika.
Kiedy należy się odprawa z pracy? Na wypłatę środków można liczyć w sytuacji, kiedy rozwiązanie umowy jest inicjowane przez pracodawcę. Nie ma tu znaczenia forma, ponieważ odprawa może być wypłacana w przypadku złożenia wypowiedzenia pracownikowi lub na podstawie porozumienia stron. Warunkiem jest to, że z inicjatywą musi wyjść pracodawca.
Ważniejsze jest jednak to, czy sytuacja spełnia cechy opisane w w/w ustawie. Kiedy pracownikowi przysługuje odprawa? Żeby mogło dojść do wypłaty środków, powinny zostać spełnione następujące warunki:
- przyczyna po stronie pracodawcy – to pracodawca musi wyjść z inicjatywą mającą na celu rozwiązanie porozumienia. Z reguły dochodzi do takich sytuacji w przypadku zmiany struktury przedsiębiorstwa, nowej lokalizacji firmy, korekty profilu działalności, pogorszenia sytuacji finansowej, a także likwidacji firmy;
- obowiązująca umowa pracownika – porozumienie pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, czyli umowa o pracę, musi być w mocy. Najczęściej są to umowy na czas nieokreślony, jednak na odprawę mogą liczyć również osoby zatrudnione na czas określony przekraczający termin zmiany struktury lub zamknięcia firmy. Nie ma tu też znaczenia, czy pracownik aktualnie nie świadczy pracy, a zatem przebywa na urlopie.
Warunki przysługiwania odprawy pracowniczej
Najbardziej powszechną sytuacją, w której przysługuje wypłata środków, jest zwolnienie grupowe. To jedna z praktyk ograniczania zatrudnienia w sytuacji pogorszenia się sytuacji finansowej dużego przedsiębiorstwa. O obowiązkowej wypłacie odprawy możemy mówić w trzech sytuacjach, kiedy w okresie nieprzekraczającym trzydziestu dni dochodzi do zwolnienia:
- 10 pracowników z firmy, w której zatrudnienie nie przekracza 100 osób;
- 10% załogi w firmach zatrudniających ponad 100 pracowników, jednak nie więcej niż 300;
- 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co 300 pracowników lub więcej.
Wypłacenia odprawy może spodziewać się także pracownik objęty zwolnieniem indywidualnym. Rozwiązanie umowy może wynikać z likwidacji stanowiska pracy lub reorganizacji zakładu. Wówczas pracownik może liczyć na wypłatę zgodną z założeniami przedstawionymi w wymienionym dokumencie prawnym. Powyższe założenia nie obowiązują w sytuacjach, kiedy przedsiębiorstwo zatrudnia mniej, niż 20 osób.
Wymieniona wyżej ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy nie zabrania wypłaty odprawy osobom, które w myśl przepisów nie muszą jej otrzymać. Odprawę mogą wywalczyć też pracownicy znajdujący się w następujących sytuacjach:
- mają zapisy w kontraktach lub umowach, które wskazują na wysokość odprawy w przypadku rozwiązania umowy z winy pracodawcy;
- są członkami związków zawodowych i wysokość odprawy oraz samo jej przyznanie jest wynikiem porozumienia z zarządem związku zawodowego;
- pracodawca ma wewnętrzne przepisy lub z dobrej woli zdecyduje się na wypłatę takiego świadczenia.
Wypłata świadczenia powinna nastąpić nie później niż wraz z ostatnią wypłatą za okres obowiązywania umowy. Interesują Cię inne zagadnienia związane z prawem pracy? Poznaj nasze inne porady i dowiedz się między innymi czy trzeba składać PIT 0.
Różne rodzaje odpraw – kiedy można otrzymać wypłatę i w jakiej kwocie?
Dla wielu pracowników pytanie nie brzmi: kiedy należy się odprawa przy zwolnieniu, ale jaką wartość będzie miała ta rekompensata. Ustawa nie wskazuje dokładnych sum, ale normuje sposób ich wypłacania. Uzależnia wysokość od stażu pracy u danego pracodawcy. Jak to wygląda w praktyce?
Odprawa jest obliczana na podstawie wynagrodzenia z okresu sprzed zwolnienia. Najczęściej obejmuje wskazaną na umowie stawkę za miesiąc pracy. W szczególnych przypadkach może być obliczone średnie wynagrodzenie z okresu bezpośrednio poprzedzającego zwolnienie. W myśl ustawy odprawa może wynieść od 1-miesięcznej do 3-miesięcznej pensji. Kiedy należy się odprawa 3-miesięczna? W zależności od stażu pracy osobie zwalnianej będzie przysługiwała odprawa w określonej wysokości:
- do 2 lat pracy – odprawa w wysokości 1-miesięcznej pensji;
- od 2 do 8 lat pracy – odprawa w wysokości 2-miesięcznej pensji;
- ponad 8 lat pracy – odprawa w wysokości 3-miesięcznej pensji.
Te wysokości rekompensaty są ujęte w ustawie jako wartości minimalne. Analizowany od początku akt prawny jednak nie zabrania wypłaty świadczeń wyższych niż założone. Wśród zapisów aktu prawnego znajduje się jednak górna granica odprawy. Jest to wartość piętnastokrotnego minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy. W 2024 roku ta kwota wyniesie:
- od 1 stycznia 2024 do 30 czerwca 2024 – 63 630 złotych;
- od 1 lipca 2024 do 31 grudnia 2024 – 64 500 złotych.
Jednak ta wartość może być wyższa, jeśli takie są zapisy w indywidualnym kontrakcie pracownika. Interesuje Cię sprostowanie świadectwa pracy? Kto i kiedy może o to wnioskować? Więcej informacji znajdziesz w naszych pozostałych poradnikach.
Czy istnieją inne okoliczności do wypłaty i kiedy przysługuje odprawa?
Wspomniane już wewnętrzne przepisy firmy, ustalenia związków zawodowych i zapisy w kontraktach mogą wprowadzać nieco zamieszania w zagadnienie odpraw. Dotyczy to nie tylko stawki, ale też okoliczności przyznawania świadczenia. Dodatkowa odprawa może być przyznawana przy zaistnieniu następujących okoliczności:
- emerytalna – w dniu przejścia pracownika na emeryturę zatrudniony może otrzymać świadczenie w wysokości miesięcznej pensji;
- pośmiertna – jeśli pracownik traci życie w czasie obowiązywania umowy lub wykonywania czynności służbowych, można starać się o odprawę pośmiertną. Tu obowiązuje 6-miesięczna jednorazowa wypłata. Środki na nią pracodawca może otrzymać z polisy ubezpieczeniowej na życie, jednak jeśli wartość odszkodowania jest zbyt niska, różnicę pokrywa z własnych środków.
Kiedy przysługuje odprawa? Warunkiem niezbędnym do wypłaty świadczenia jest rozwiązanie umowy z inicjatywy pracownika. Jednak zarówno okoliczności wypłaty, jak i minimalne wartości wypłat mogą być zmienione na korzyść pracownika. Każdy pracodawca decydujący się na taki krok powinien bowiem pamiętać, że utrata stałego zatrudnienia jest przyczyną kłopotów często całych rodzin.
Zespół Ekspertów ING Księgowość